Metanizer

METANIZER

Kurumsal Veri Sözlüğü Platformu

www.metanizer.com

1.     Kurumsal Veri Sözlüğü

a.      Özet

Kurumsal Veri Sözlüğü, Kalkınma Bakanlığı tarafından yayınlanan “e-Dönüşüm Türkiye Projesi Birlikte Çalışılabilirlik Esasları Rehberi”nde belirtildiği üzere, merkezi bir noktadan erişilebilir ve yönetilebilir veri sözlüğü kavramını temel almaktadır.

Kurumsal Veri Sözlüğü, kuruma ait bütün uygulama, platform ve altyapı katmanlarında kullanılacak olan verilere ilişkin standart ve tanımlamaların oluşturulmasını ve yönetilmesini sağlar. Böylece kurumda hizmet veren/verecek bütün sistemlere veri gönderen ve burada sunulan verilerden faydalanan bütün paydaş kurum/firma/kullanıcılar arasında veri paylaşım terminoloji birliği oluşturularak, bilgi paylaşımı, kurumlar ve uygulamalar arası entegrasyon verimli ve kolay yönetilebilir hale getirilir.

b.     Yasal Dayanak

e-Dönüşüm Türkiye Projesi Kısa Dönem Eylem Planı, 4/12/2003 tarih ve 25306 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2003/48 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile hayata geçirilmiştir. Bu genelgeye istinaden hazırlanan “e-Dönüşüm Türkiye Projesi Birlikte Çalışılabilirlik Esasları Rehberi”, Temmuz 2005 tarihinde Başbakanlık tarafından yayınlanan “Genelge” ile merkezi ve yerel düzeydeki tüm kamu kurum ve kuruluşlarınca yeni kurulacak bilgi sistemlerinde, uyulması zorunlu olarak ifade edilmiştir. Şu anki güncel versiyonu olan 2.1 Sürümü, Kalkınma Bakanlığı koordinasyonunda 2009/4 sayılı Başbakanlık Genelgesi uyarınca hazırlanmış ve yayınlanmıştır.

Bu rehberin “2.3.3.2.1 Veri Tanımlama” bölümünde “Veri Sözlüğü Standardının Oluşturulması ve Veri Sözlüğü Hazırlama” başlıklarında, her kurumun kendi “Veri Sözlüğü”nü yapması gerekliliğine şu sözler ile yer verilmiştir:

“Kurumlar,  veri  sözlüklerini  kurumsal  stratejiler  ve  Kamu  Kurumları  Veri  Sözlüğü Standardı'na göre oluşturacak ve güncel tutacaktır. Kurumsal veri sözlükleri ve ontolojilerin hazırlanmasını  takiben  tek  noktadan  erişilebilecek  meta  sözlük hazırlanarak güncel tutulmalıdır.”

Yine aynı Rehber’de Veri Sözlüğü içerisinde yapılan “metadata” tanımlamalarının ISO/IEC 11179 standardına uygun olması beklenmektedir.

c.      Referans Çalışmalar

Veri Sözlüğü kavramı dünyada gittikçe önem kazanmakta hatta bazı ülkelerde sistemlerinin vazgeçilmez bir parçası haline gelmektedir. Yurtdışında İngiltere, Yeni Zelanda ve Avustralya’da benzer örnekleri bulunan Veri Sözlükleri’nin ülkemizdeki en güzel örneği Ulusal Sağlık Veri Sözlüğü (http://www.saglik.gov.tr/TR/belge/1-4095/ulusal-saglik-veri-sozlugu-usvs.html) olup 2003’te Sağlıkta Dönüşüm Stratejisi ile başlayan ve halen güncellemelerle devam eden sürümleri ile tüm Türkiye genelinden sözlüğün belirlediği verileri, sözlükte ifade edilen iş kuralları kontrolünde toplamaktadır (http://www.e-saglik.gov.tr/dosya/1-90403/h/usvs2220140507.pdf).

2.     METANIZER - Kurumsal Veri Sözlüğü Platformu

a.      Özet

e-Dönüşüm Türkiye Projesi Kısa Dönem Eylem Planı, 4/12/2003 tarih ve 25306 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2003/48 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile hayata geçirilmiştir. Bu genelgeye istinaden hazırlanan “e-Dönüşüm Türkiye Projesi Birlikte Çalışılabilirlik Esasları Rehberi”, Temmuz 2005 tarihinde Başbakanlık tarafından yayınlanan “Genelge” ile merkezi ve yerel düzeydeki tüm kamu kurum ve kuruluşlarınca yeni kurulacak bilgi sistemlerinde, uyulması zorunlu olarak ifade edilmiştir. Şu anki güncel versiyonu olan 2.1 Sürümü, Kalkınma Bakanlığı koordinasyonunda 2009/4 sayılı Başbakanlık Genelgesi uyarınca hazırlanmış ve yayınlanmıştır.

Bu rehberin "2.3.3.2.1 Veri Tanımlama" bölümünde "Veri Sözlüğü Standardının Oluşturulması ve Veri Sözlüğü Hazırlama" başlıklarında, her kurumun kendi "Veri Sözlüğü"nü yapması gerekliliğine şu sözler ile yer verilmiştir:

"Kurumlar,  veri  sözlüklerini  kurumsal  stratejiler  ve  Kamu  Kurumları  Veri  Sözlüğü Standardı'na göre oluşturacak ve güncel tutacaktır. Kurumsal veri sözlükleri ve ontolojilerin hazırlanmasını  takiben  tek  noktadan  erişilebilecek  meta  sözlük hazırlanarak güncel tutulmalıdır."

Yine aynı Rehber’de Veri Sözlüğü içerisinde yapılan "metadata" tanımlamalarının ISO/IEC 11179 standardına uygun olması beklenmektedir.

Bu noktadan hareketle geliştirmiş olduğumuz ve Tübitak Destekli "Kurumsal Veri Sözlüğü Platformu"muz ile kurum tarafından üretilen, kullanılan ve yönetilen tüm verilerine ait tanımların, belirlenen standartlara uygun şekilde oluşturulması ve yönetilmesi sağlanmakta, kurumun kurumsal hafızasının oluşturulmasına destek verilmekte, terminoloji birliği oluşturularak entegrasyon kabiliyetleri yükseltilmektedir. Ayrıca kurumun kullandığı ve sahip olduğu servisleri tek bir noktada toplayarak servis rehberi görevi görmekte ve istenirse kurumun servislerine erişim için bir güvenlik katmanı olarak kullanılabilmektedir.

Alanındaki çok önemli bir boşluğu ulusal ve uluslararası ölçekte doldurmakta olan platformumuz işletim sistemi ve veri tabanlarından bağımsız, kurumların ister bulutta, ister kendi sunucuları üzerinden erişebilecekleri web tabanlı bir yazılımdır.

b.     Özellikler

  • Veri Sözlüğü Modülü
    • ISO/IEC 11179 standardına uygunluk
    • Tamamen kişiselleştirilebilir, esnek Öznitelik Yönetimi olanağı. Böylece kuruma özel üst veri gereksinimlerinin kolaylıkla karşılanması
  • Referans Kod Sözlüğü Modülü
    • Referans kod sözlüğü oluşturma
    • Referans kodların servis veya döküman olarak erişime açılması
  • API Katalog Modülü
    • API/Web Servis rehberi oluşturma. Böylece kurumda var olan servislerin detaylı bilgilerinin, sorumlularının, kime, hangi yetkilerle, hangi kurallarla hizmet verdiğinin izlenebilmesi
    • Yeni API/Web Servislerin tanımlanması ya da var olan servislerin otomatik olarak sisteme aktarılması
    • API/Web Servisler ile Veri Sözlüğü elemanlarının ilişkilendirilmesi
  • MetaImporter Modülü
    • Kurumun mevcut veri tabanlarına bağlanmadan güvenli ve otomatik olarak veri sözlüğü oluşturma
    • Otomatik oluşturulan veri elemanlarını mevcut veri elemanları ile kurallar tanımlayarak eşleştirme ve tekilleştirme, ihtiyaca göre özelleştirme
  • Versiyon Yönetim Modülü
    • Otomatik versiyonlama
    • Manuel versiyonlama
    • Versiyon içeriklerini ayrı ayrı inceleyebilme ve farklarını kıyaslayabilme
  • Değişiklik Bildirim Modülü
    • “Veri elemanları, Web servisler, Referans Kodlar, Duyurular ve Versiyonlar” üzerinde yapılan değişiklere abone olabilme
    • Abone olan kullanıcılara uygulama içi bildirim ve/veya mail yoluyla haber verilmesi
  • Kaynak Kod Üretme Modülü
    • Veri elemanları ve web servisler için nesne kaynak kodların üretilmesi
    • Ekle/Sil/Güncelle işlemleri için gerekli veri tabanı, servis katmanları kaynak kodlarının üretilmesi
  • Mikrosite/HTML Üretim Modülü
    • Veri Sözlüğü Mikrositesi
    • Web Servisler Mikrositesi
  • Kataloglama Modülü
    • Versiyon bazlı kataloglama
    • Kuruma özel katalog formatı
    • Veri Sözlüğü ve Web Servisler için ayrı ayrı katalog oluşturma
  • Kullanıcı Yönetim Modülü
    • Kurumdaki LDAP ya da Active Directory gibi sistemlerle entegrasyon
    • Hiyerarşik Grup ve Kullanıcı Yönetimi
    • Dinamik Yetkilendirme
    • Salt-okuma amaçlı ya da Anonim kullanıcı desteği
  • Proje Yönetim Modülü
    • Proje tanımlama
    • Proje Rol & Kullanıcı atama
    • Proje bazlı filtreleme
  • Audit Log Modülü
    • Detaylı Loglama ile yapılan bütün işlemlerin kim tarafından, ne zaman yapıldığının tarihçesini izleyebilme
  • Dinamik Onay Süreç Modülü
    • Onaylama sürecinin aktif/pasif konuma çekilebilmesi
    • Onay komisyonunun dinamik oluşturulması, gerek/yeter oy yüzdelerinin belirlenmesi
    • Onay bilgilerinin gizli/açık yönetilmesinin ayarlanabilmesi
    • Komisyon üyeleri için yorum/açıklama desteği
  • Talep Yönetim Modülü
    • Sistem üzerinden değişiklik/ekleme taleplerinin girilebilmesi
    • Taleplere yorum/açıklama yapabilme ve izleme özelliği
    • Taleplerin Veri Sözlüğü ve Web Servis elemanları ile ilişkilendirilebilmesi
    • Taleplerin işleme alınarak kapatılabilmesi
  • Merkezi Duyuru Yönetimi
    • Sistem üzerinden duyuruların yapılması (yetkili kullanıcılar)
    • Sistem üzerinden duyuruların takibi (tüm kullanıcılar)
  • Kişisel Yapılacaklar Listesi Yeteneği
    • Kullanıcıya özel, hızlı ve kolay kullanımlı yapılacaklar listesi alanı

c.      Kazanımlar

Kurumsal Veri Sözlüğü, en genel anlamda kurumun sahip olduğu verilerin yapısal özelliklerini, verilere ilişkin iş kurallarını ve bu verilerin hangi kurumlar ile nasıl paylaşıldığını belirten ve kayıt altına alan bir rehber niteliği taşır. Ayrıca kurum içi ya da dışına, yerel sunucular ya da buluttan sunulan uygulama ve servisler ile bunlara entegre olacak bütün alt sistemler için standartları belirler.

Günümüzde Kurum/Organizasyonların tamamı verdiği hizmetleri ve kurumsal süreçlerini yönetebilmek için veri üreten, toplayan ve başka sistemlerle bu verileri paylaşan bilgi sistemleri kullanmaktadır. Çoğu zaman kurumların sahip olduğu verilerin tiplerinde standart yoktur. (Örneğin cinsiyet bilgisi için 0/1, E/K, BAY/BAYAN, ERKEK/KADIN gibi farklı değerler kullanılmaktadır.) Dolayısıyla verilerin nasıl saklanacağı ve ne anlama geleceği gibi konular yazılım geliştiricilerin inisiyatifine kalmaktadır. Bunun sonucu olarak hem kurumsal hafıza oluşturulamamakta hem de sistemler arası veri paylaşımında ve entegrasyonda sorunlar yaşanmaktadır. Bu sorunlar özetle şu şekilde gruplandırılabilir:

  • Farklı kaynak ve sistemlerden, herhangi bir standart konulmadan üretilen ve toplanan veriler ve veri tipleri arasında uyuşmazlıklar olması,
  • Uyuşmazlıkların verilerin sınıflandırılmasına, bütünleştirilmesine, tutarsız veya tekrar eden verilerin elenmesine engel olması,
  • Gittikçe karmaşık hale gelen, yönetilemez veri yığınlarının oluşması, sistemlerde donanım, yazılım ve ağ altyapı maliyetlerinin artması,
  • Dolayısıyla; istenen anlamlı bilgiye zamanında ve doğru etkin bir şekilde erişilememesi.

Kurumsal Veri Sözlüğü’nün amacı; bir kurum/organizasyon tarafından üretilen, kullanılan ve yönetilen verilere ait üstverilerin (metadata), belirlenen standartlara uygun şekilde tanımlanmasını ve yönetilmesini sağlamaktır. Bu çözüm ile;

  • Veri üretim, toplama, erişim ve paylaşım aşamalarında ISO IEC 11179 standardına uygunluk sağlanır,
  • Üstverilerin tanımlanması ve merkezi bir yerde depolanması ile kurumsal hafızanın kişilerden bağımsız hale getirilmesi sağlanır,
  • Üstverilere hızlı ve kolay erişim sağlanır,
  • Kurumun sahip olduğu veya kullandığı api/servislerin tanımlı, kurum içi ve dışında bulunabilir, erişilebilir olması sağlanır,
  • Standarta uygun geliştirilen/düzenlenen yazılımlar ile veri tekrarlarının önüne geçilmesi, sistemlerde yaşanan karmaşanın azaltılması ve veri depolama/yönetimi için kullanılan altyapı maliyetlerinin düşürülmesi sağlanır,
  • Veri Sözlüğü ve Servis Kataloğu tanımlama ve yönetme sürecinin bütün aşamalarında yönetim, versiyonlama, izleme, detaylı loglama ve yetkilendirme işlemleri yapılır. Böylece veri tanımlarının doğrulandıktan sonra, onaylanarak kayıt altına alınması, versiyonlar arasındaki farkların izlenmesi ve kullanıcıların ne değişiklikler yaptığı detaylı bir şekilde raporlanabilmesi sağlanır.
  • Veri tanımlarına ait değişikliklerin veri sözlüğü sistemi üzerinden yapılması ile sistem değişiklikleri kontrol altına alınır, verilerin tutarlı ve bütün kalması sağlanır.
  • Kurumlardaki uygulama/sistemler tarafından üretilen verilerin Veri Sözlüğü’ne uygunluğunun sağlanması veri kalitesini arttırır, veri analizlerinin daha kolay ve verimli yapılabilmesini sağlar.
  • Veri analizi için güçlü bir altyapı oluşturur ve böylece raporlama ve sorgulama işleri çok daha kolay,hızlı ve doğru bir şekilde gerçekleştirilebilir.
  • Tanımlı, standartlaştırılmış ve birbirleri ile ilişkilendirilmiş veri tipleri sayesinde verilere ulaşmak için kullanılacak altyapıların ve geliştirilecek yazılım sistemlerinin analiz, tasarım, geliştirme ve test sürecini kolaylaştırır. Böylece bu yazılım projelerinin en önemli adımlarının hızlı, sağlam ve kaliteli bir şekilde yapılabilmesi sağlanır.
  • Kurumun servis rehberi ve servis envanterinin yapılmasını sağlar. Servislerdeki verilerin tanımlamalarını da yöneterek paylaşılan verilerin tanımlarını tek merkezden erişilebilir kılar.
  • Kurumun kullandığı servislerin eşleştirilerek birbirlerine yönlendirilmesini sağlar. Bu yönlendirmeler üzerindeki trafiğin de izlenebilmesine imkan tanır.
  • Servislerin kullandığı verilerin, servis tanımlarına uygunluğununun kontrol edilmesi sağlar. Böylece yönlendirmenin ucundaki esas servislere gelen verilerin içerik kontrolü yapılmasına gerek kalmayacaktır. Eğer mesajın içeriğinde bir hata varsa bunun yönlendirme noktasında yakalanması sağlanarak hatanın iç sunuculara gereksiz yük getirmesi engellenmiş olur.
  • Servislere gelen veya servislerden dönen mesajlar loglanabilmekte olduğundan, yasal bir zorunluluk durumunda, bu loglar üzerinde Full Text Search yapılarak detaylı bilgiye erişilebilmesi sağlanır.


Kurumsal Veri Sözlüğü özellikle veri toplama ve entegrasyon bağlamında kurumların platform ve uygulamalarına yeni bir yaklaşım getirmektedir. Bu yenilikçi model ile kurum içi ya da kurum dışından diğer paydaşların bilişim sistemleri ile birlikte çalışabilirlik çok daha kolay gerçekleştirilir, kurumun projelerinde doğrudan ve dolaylı olarak iş yükü azalır, geliştirilmekte ya da idame ettirilmekte olan projelerin bütçelerinin daha etkin kullanılması sağlanabilir.